نفقه چیست و چه کسانی مستحق دریافت نفقه می باشند؟ با ما همراه باشید تا در ادامه شما را با شرایط و قوانین نفقه آشنا سازیم.
نفقه چیست؟
نفقه در لغت به معنای هزینه و خرجی می باشد و مصادیق آن به موجب ماده 1107 قانون مدنی، کلیه هزینه های متعارف و ضروری زندگی از قبیل خانه، پوشاک، غذا، اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و غیره می باشد. سوال بعدی آن می باشد، نفقه به چه کسانی تعلق می گیرد و چه اشخاصی باید نفقه پرداخت نمایند؟. چرا که، برای برخی اشخاص، دریافت نفقه از حقوق آنان بوده و می توانند برای مطالبه آن اقدام قانونی کنند و در طرف مقابل پرداخت نفقه بر عهده و تکلیف برخی افراد می باشد. از این رو در صورت عدم ادای آن، می توان آن ها را مکلف به پرداخت نمود.
چه کسانی مستحق دریافت نفقه می باشند؟
قانون گذار، افرادی را که حق دریافت نفقه دارند و یا به عبارتی واجب النفقه می باشند را در دو گروه قرار داده است.
1)زوجه
2)اقارب نسبی. که شامل پدر، مادر، جد پدری و مادری و هر چه در خط عمودی به سمت بالا برویم و در خط عمودی نزولی، شامل فرزندان، نوه ها و هر چه به سمت پایین پیش برویم. از این رو خواهر، بردار، عمه، خاله، دایی و عمو شامل گروه فوق نمی باشند.
باید در نظر داشت صرف وجود رابطه زوجیت و یا قرابت نسبی برای اینکه شخص، مشمول دریافت نفقه باشد کفایت نمی کند. به طوری که به موجب ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی اقارب نسبی، در صورتی مستحق نفقه هستند که ندار بوده و نتوانند به وسیله اشتغال به شغلی، وسایل معیشت خود را فراهم سازند. از این رو برای اینکه افراد نامبرده مستحق دریافت نفقه باشند شرایطی نیاز می باشد که در صورت وجود آن ها، اشخاص فوق صاحب حق بوده و می توانند در صورت استنکاف فردی که تکلیف به دادن نفقه دارد اقدام قانونی انجام دهند.
پرداخت نفقه بر عهده چه کسانی می باشد؟
همان طور که در بخش قبلی به آن اشاره شد، زوجه مستحق دریافت نفقه می باشد از این رو پرداخت آن، در صورت تمکین زوجه با زوج می باشد. لیکن همان طور که قبلا اشاره گردید، دریافت نفقه شروطی دارد که در جای خود به آن می پردازیم.
در مورد اقارب نسبی که شامل پدر، مادر و فرزندان که به صورت عمودی و در طول یکدیگر قرار دارند، می شود، وظیفه پرداخت نفقه و دریافت آن به صورت متقابل پیش بینی شده است. به عبارتی هر چند در یک وضعیت نرمال پدر، مسئولیت پرداخت نفقه فرزند را بر عهده دارد لیکن چنان چه پدر نیازمند و فرزند دارا، باشد، این تکلیف فرزند می باشد که نفقه پدر را پرداخت نماید چرا که یکی از شروط پرداخت نفقه اقارب به موجب ماده 1197 و 1198 قانون مدنی آن می باشد که نفقه گیرنده(منفق علیه)، باید نیازمند، فقیر و ناتوان از اشتغال به کسب و کار باشد و در طرف مقابل نفقه دهنده(منفق)، بایستی استطاعت مالی برای پرداخت نفقه داشته باشد.
نفقه زن
به محض وقوع عقد نکاح دائم، زوجه مستحق دریافت نفقه از همسر خویش می باشد. از این رو پرداخت نفقه، دینی می باشد که بر عهده مرد است و شاغل و دارا بودن زن، تکلیف زوج را در دادن نفقه ساقط نمی کند.
باید در نظر داشت تاز مانی که زوجه در تمکین مرد باشد نفقه نیز به وی تعلق می گیرد. بنابراین از آن جایی که زندگی در منزل مشترک دلالت بر تمکین زن دارد، پرداخت نفقه ثابت می باشد به بیانی دیگر تا زمانی که زن در منزل مشترک حضور دارد، نشان از آن دارد که زن، تمکین نموده و مستحق نفقه می باشد، اما چنان چه زن، منزل مشترک را ترک نماید دلالت بر عدم تمکین و در نتیجه عدم استحقاق نفقه به وی دارد.
نکته: یکی از موارد تمایز در نفقه زن و سایرین از جمله فرزندان، آن می باشد که زن می تواند نفقه گذشته را نیز مطالبه کند.
نکته: تفاوت دیگر نفقه زن با سایرین آن است که زن می تواند علاوه بر طریق حقوقی از جنبه کیفری نیز مطالبه نفقه را پیگیری نماید.
میزان نفقه زن
به موجب ماده 1107 قانون مدنی، نفقه زوجه شامل نیازهای ضروری زندگی با توجه به جایگاه و منزلت خانوادگی وی می باشد. به عبارتی چنان چه در منزل پدری، زن دارای خدمه بوده، در نفقه وی این خدمت نیز بایستی منظور گردد. اما در رویه قضایی، چنان چه بین زوجین توافقی نباشد، دادگاه تعیین میزان نفقه را به کارشناس ارجاع می دهد. و کارشناس نیز با عنایت به دو مولفه نیازهای ضروری زن و شأن وی، میزان نفقه را تعیین می کند.
تفاوت نفقه زن و دیگر افراد مانند فرزند
اول اینکه، زن می تواند علاوه بر نفقه آینده، نفقه گذشته را نیز مطالبه نماید در حالی که دیگران از جمله فرزند، تنها نفقه آینده را می توانند مطالبه نمایند.
دوم اینکه، عدم توانایی مرد در پرداخت نفقه زن دلیل بر سلب مسئولیت زوج نمی گردد و در صورتی که مرد از تادیه نفقه زوجه، خودداری نماید، می تواند از موارد درخواست طلاق، توسط زن باشد در حالی که در نفقه سایر اقربا، تمکن و توانایی مالی منفق(نفقه دهنده)، شرط می باشد و اگر کسی که مسئولیت پرداخت نفقه را دارد توان تادیه آن را نداشته باشد این وظیفه به دیگری منتقل می گردد.
سوم اینکه، در خصوص نفقه زن، این وظیفه و تکلیف یک سویه می باشد. به عبارتی مرد تکلیف دارد نفقه زن را بپردازد و زن نسبت به زوج، هیچ وظیفه ای ندارد اما در خصوص سایر اقربا مانند والدین و فرزندان این تکلیف بنا به شرایط طرفین می تواند از سمت والدین باشد و یا از سمت فرزندان.
نفقه اقارب(والدین و فرزندان)
روال آن می باشد که پدر و مادر مسئولیت پرداخت نفقه فرزند را دارند لیکن در صورت شرایطی این تکلیف بر عهده فرزندان می باشد که نفقه والدین را پرداخت نمایند.
به طور کلی در در نفقه اقارب، دو موضوع بایستی مدنظر باشد اول، فقر و عدم توانایی دریافت کننده نفقه و دوم، استطاعت مالی پرداخت کننده نفقه. از این رو اگر پدر ندار باشد و توانایی کسب و کار نداشته باشد و فرزند متمکن، این تکلیف فرزند می باشد که نفقه والد خود را تادیه نماید. از طرفی اگر در شرایطی که فرزند نیاز به نفقه داشته باشد و پدر تمکن مالی نداشته باشد، جد پدری مسئولیت پرداخت آن را خواهد داشت.
لیکن به صورت کلی پدر و در صورت عدم حضور یا توانایی وی، جد و اجداد پدری، مسئولیت پرداخت نفقه فرزند را دارند و در صورت نبود پدر و اجداد پدری و یا عدم توانایی آنها به پرداخت نفقه فرزند، تکلیف پرداخت آن به عهده مادر قرار می گیرد.
نحوه مطالبه نفقه
به صورت عمومی، مطالبه نفقه، از طریق حقوقی قابل پیگیری می باشد لیکن در صورت وجود شرایطی می توان از راه کیفری نیز اقدام نمود. که در صورت محکومیت منفق(نفقه دهنده)، مجازاتی بیش از شش ماه تا دو سال را به همراه خواهد داشت. از این رو پیشنهاد می گردد با وکیل پایه یک دادگستری مشاوره نمایید. در مقاله پیش رو (لینک)، بیشتر به موضوع وجزییات ثبت دادخواست می پردازیم.
سوالات متداول
- آیا به زوجه عقد موقت، نفقه تعلق می گیرد؟
خیر، ولی ضمن عقد موقت می توان شرط نمود که به زن، نفقه تعلق بگیرد.
- آیا هزینه درمان زیبایی جز نفقه می باشد؟
نفقه شامل هزینه های ضروری می باشد از این رو شامل هزینه درمان زیبایی نمی گردد.
- آیا در صورت خوف ضرر جانی یا مالی و خروج زن از منزل مشترک، به وی نفقه تعلق می گیرد؟
باید در نظر داشت چنان چه دادگاه عذر زن را به دلیل خطرات جانی و بدنی، موجه بداند، مرد مکلف به پرداخت نفقه می باشد.
- در صورت شاغل و تمکن مالی زن، به وی نفقه تعلق می گیرد؟
بله
در ارتباط با دعاوی مرتبط با نفقه، می توانید با وکیل پایه یک دادگستری مشاوره نمایید.
تهران
یزد
زاهدان
