وکالت

وکالت چیست؟

وکالت به معنای آنست که شخصی، دیگری را، برای انجام کاری، جانشین خود قرار دهد. از این رو وکالت دهنده را، موکل یا اصیل و وکالت گیرنده را، وکیل یا نماینده گویند. در نظام حقوقی ایران وکالت، انواعی دارد که از قرار به شرح ذیل می باشند.

1) وکالت دادگستری

وکیل دادگستری و یا وکیل قضایی، شخصی می باشد که به موجب پروانه وکالت که از کانون وکلای دادگستری یا مرکز مشاوران قوه قضاییه دریافت نموده است، قادر می باشد در محاکم دادگستری به وکالت بپردازد. به عبارتی وکیل دادگستری، از سویی به دلیل شناختی که از قوانین و سیستم حقوقی کشور دارد و از سویی دیگر به سبب مجوزی که دارد، می تواند در دادگاه ها به جانشینی از دیگران وکالت کند. در واقع وکیل با تکیه بر دانش و تجربه ای که دارد به نمایندگی از موکل، در محاکم، اقدام به طرح دعوا یا دفاع می پردازد. هرچند وکیل دادگستری علاوه بر وکالت در دادگاه برای انجام سایر انواع وکالت، مانند وکالت مدنی یا به اصطلاح، کاری، با توجه به دانش و جایگاه اجتماعی که دارد گزینه مورد وثوق و مناسبی می باشد.

مطلب دیگری که بایستی به آن اشاره نمود، گستردگی موضوعات حقوقی می باشد به طوری که امروزه اختلاف و دعاوی مردم منحصر به معاملات نبوده، به همین دلیل گاهی اوقات با عناوینی چون وکیل خانواده، وکیل ملکی، وکیل کیفری و غیره برخورد می کنیم. لازم به ذکر می باشد در نظام حقوقی ایران این گونه بخش بندی و مرزبندی برای وکالت تعریف نشده است. به عبارتی در حال حاضر وکلای پایه یک دادگستری در ایران برای انجام وکالت در تمام حوضه ها امکان فعالیت دارند لیکن، برخی از آن ها، تمایل خاصی برای فعالیت در یک بخش داشته از این رو، خود را وکیل آن حوضه معرفی می نمایند.

البته وکالت دادگستری بنا به شرایط و نحوه انتخاب، توسط موکل، انواعی دارد. به عبارتی برای اعطای وکالت و رسیدن به وکیل دادگستری، مسیرهای متعددی پیش روی موکل وجود دارد که انواع آن، به شرح زیر می باشد.

• وکیل تعیینی

گاهی اشخاص، درانتخاب وکیل دادگستری ملاک و معیارهایی دارند از این رو پس از بررسی های لازم، با اراده و انتخاب خود، شخصی را بعنوان وکیل بر می گزینند و با وی به توافق می رسند، که این نوع وکیل را وکیل تعیینی می نامند. در جریان انتخاب وکیل تعیینی، مولفه های اشخاص برای تعیین وی متفاوت می باشد ولی عموما استانداردهایی وجود دارد که ما را به سمت وکیل خوب هدایت می کند که در بخش مربوطه به آن خواهیم پرداخت.

• وکیل معاضدتی

گاهی اشخاص، توانایی مالی برای گرفتن وکیل تعیینی نداشته از این رو، این افراد می توانند در جهت امور قضایی خود درخواستی مبنی بر معرفی وکیل معاضدتی به کانون های وکلای دادگستری و یا مرکز مشاوران قوه قضاییه بدهند. بنابراین در جهت گسترش عدالت قضایی و با توجه به وضعیت اقتصادی افراد، در حال حاضر امکان انتخاب وکیل معاضدتی وجود دارد اما باید در نظر داشت برای درخواست وکیل معاضدتی شرایطی باید وجود داشته باشد که به آن خواهیم پرداخت.

اول آن که متقاضی وکیل معاضدتی باید همان شخصی باشد که ادعا دارد حقی از او زایل شده و خواهان طرح دعوا یا دفاع از دعوایی در دادگاه می باشد. دوم آن که، متقاضی وکیل معاضدتی، بایستی عدم توانایی مالی خود را در گرفتن وکیل تعیینی به مرجع اعطای وکالت ثابت نماید، از جمله، با گواهی افراد معتمد مبنی بر عدم استطاعت مالی. در نهایت اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری یا مرکز مشاوران قوه قضاییه با بررسی درخواست متقاضی، موافقت یا مخالفت  می نمایند.

• وکیل تسخیری

وکالت تسخیری و معاضدتی، یک نقطه اشتراک دارند و آن هم عدم توانایی مالی شخص در تامین وکیل می باشد. به عبارتی با توجه به نابرابری های اقتصادی، پیش می آید که همه افراد امکان استخدام وکیل نداشته باشند از این رو قانون گذار در چنین شرایطی، با انگیزه فراهم نمودن عدالت حقوقی نسبی، برای اینگونه اشخاص، امکان بهرمندی از خدمات وکیل را به صورت رایگان(با شرایطی)، پیش بینی نموده است. اما تفاوت اساسی وکیل تسخیری با وکیل معاضدتی در نوع دادگاه می باشد. به عبارتی چنان چه شخصی که تکمن مالی در استخدام وکیل حقوقی نداشته باشد، بایستی تقاضای وکیل معاضدتی نماید و چنان چه شخص مذبور در دادگاه کیفری باشد بایستی تقاضای وکیل تسخیری نماید. البته در بعضی موارد و در جرایم مهم، دادگاه مکلف می باشد برای اشخاص، در صورت وجود شرایط، وکیل تسخیری اخذ نماید، اعم از آن که متهم توانایی مالی دارد یا خیر و یا آن که متهم، تمایلی به گرفتن وکیل دارد و یا خیر. در هر صورت، در چنین مواردی، گرفتن وکیل الزامی می باشد. مانند جرایمی که مجازات آنها سلب حیات می باشد به مانند قتل.

النهایه، وکالت دادگستری، در 1)دعاوی حقوقی، 2)دعاوی کیفری و 3)دعاوی اداری، قابلیت انجام می باشد. به عبارتی وکلای دادگستری یا در عاوی حقوقی، یا دعاوی کیفری و یا در دعاوی اداری، امکان وکالت دارند که در جای خود به آن اشاره می کنیم.

2) وکالت مدنی یا باصطلاح کاری

گاهی اوقات انجام برخی امور توسط دیگری نیازی به داشتن مجوزی خاص چون پروانه وکالت نمی باشد. هرچند داشتن یک سری شرایط اولیه چون عاقل و بالغ بودن، شرط می باشد لیکن وکیل مربوطه کافیست به مانند موکل، منعی در انجام امور محوله نداشته باشد. برای مثال اگر شخصی به 18 سال تمام نرسیده و رشید نمی باشد نمی تواند به دیگری وکالت کاری برای انجام معاملات بدهد و به همان ترتیب وکیل نیز باید به 18 سال تمام رسیده باشد تا بتواند کار تفویضی را انجام دهد.

از این رو وکالت کاری یا به عبارتی وکالت مدنی بدان معنا می باشد که شخصی به دیگری نیابت می دهد که از طرف وی اموری را انجام دهد. بدون آن که وکیل نیاز به پروانه وکالت داشته باشد. موضوع وکالت کاری عموما انجام معاملات می باشد لیکن به صورت کلی، موضوع وکالت مدنی می تواند، انجام امور اداری، بانکی، معاملات، تعیین وکیل دادگستری و غیره باشد.

وکالت مدنی را می توان به صورت غیررسمی تنظیم نمود لیکن بعضی از نهادها و مراجع اداری تنها در صورتی وکالت مدنی وکیل را می پذیرند که به صورت رسمی و در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده باشد. ازاین رو توصیه می گردد که این نوع وکالت نامه به صورت رسمی تنظیم گردد. البته در تنظیم چنین وکالتی، جزییاتی باید رعایت گردد که در بخش مربوطه، به آن خواهیم پرداخت.